«یک کلمه»

^{«یک کلمه» نام کتابی است که میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله، روشنفکر و آزادی‌خواه دورۀ ناصری، نوشت و به‌رغم
آن‌که بیش از 120 (1287 ه قمری یا 1249 ه شمسی )سال از تألیف آن می‌گذرد، هنوز خواندنی است. او در این کتاب،
اصلاح و بهبود وضع ایران را در یک کلمه می‌داند:‌ قانون. این کتاب، نخستین تگ‌نگاری
به زبان فارسی در زمینۀ قانون و حقوق شهروندی است. مستشار در این کتاب، ارادۀ ملت
را منشأ قدرت دولت دانسته و از تفکیک قوا، برابری همۀ اتباع کشور در برابر قانون و
حقوق بشر سخن گفته است.
مستشارالدوله، بعد از نوشتن این کتاب، نامه‌ای هم برای
ولیهد ناصرالدین شاه نوشت و از او خواست که اهمیت قانون را به پدرش گوشزد کند.
مستشار در این نامه، برای مظفرالدین شاه نوشته است که اگر اعلی‌حضرت(ناصرالدین شاه)
قانون را ملاطفت نکند، زودا که مردم بدین کار زور آورند. نهضت مشروطه، تعبیر همین
پیش‌بینی بود؛ اگرچه آن هم دوام و قوامی نیافت.
وقتی خبر این نامه به
ناصرالدین‌شاه رسید، شاه قاجار گفت: این پیامبر جدید که ما را به دین جدید دعوت
می‌کند، معجزه هم دارد؟ یکی از حاضران جواب داد:‌ بله. معجزه‌اش این است که در
پاریس زندگی می‌کند اما هوس زندان همایونی را کرده است.
مستشار، در بهار سال
۱۳۰۹ قمری، دستگیر و زندانی شد و تا پايان عمر در غل و زنجیر بود. در آخرین
بازجویی، کتاب یک کلمه را آنقدر بر سرش کوبیدند که چشمش آب آورد و نابینا شد.
سرانجام نيز، پس از پنج سال حبس در سياهچال انفرادی، در تنهایی مطلق درگذشت.}

+ سه شنبه دوم آذر 1389 |

مشخصات كتاب

يك كلمه

:درباره کتاب

«يك كلمه» نام كتابي است كه ميرزا يوسف‌خان مستشارالدوله، روشنفكر و آزادي‌خواه دورۀ ناصري، نوشت و به‌رغم آن‌كه بيش از 120 سال از تأليف آن مي‌گذرد، هنوز خواندني است. او در اين كتاب، اصلاح و بهبود وضع ايران را در يك كلمه مي‌داند:‌ قانون.

در بخش يازدهم كتاب آمده: ... فقره يازدهم تحرير اصول دخل و خرج دولت و نشر آن است. بدهي اهالي را قدر معيني لازم است، و اين قدر معين را در مقابل خرج دولت، مقياس و ميزاني است ضرور. اگر مخارج يك دولت، محرر و معلوم نباشد، تعيين ماليات بر وجه عدالت ميسر نشود و مقدار احتياج اداره‌ها چون اداره لشكر و ادره داخله و اداره خارجه و غيره بدين طريق معلوم مي‌شود. يعني قبل از وقت مشخص مي‌كنند كه براي وزارت جنگ فلان مقدار و براي وزارت داخله، فلان مقدار و براي وزارت خارجه، فلان مقدار مخارج خواهد شد و با اين طرز، خلاصي از اسراف در خرج دولت و رفع تعدي نسبت به رعايا آسان مي‌گردد. و از آن طرف هم چون اهالي مي‌دانند كه مخارج لازمه دولت فلان مقدار است، در اداي آن تعلل نمي‌ورزند. پس اين قاعده نيز در شريعت مطهره اسلاميه به باب تبليغ و تفهيم مطابق است با حديث «فليبلغ الشاهد منكم الغائب» يعني، شما كه در اين مجلس حاضريد، تبليغ بكنيد غايبان را.

در اين باب، برهان واضح است و حضرت رسالت پناه، صلي‌الله عليه و آله، در اكثر خطبه‌ها در پي هر جمله، «هل بلغت» فرمودي. اگر مستمعان «نعم» گفتندي و خواهش توضيح و تكرار ننمودندي، حضرت به جمله آخر گذشتندي.

بايد دانست احسن سياست، آن است كه بر اخلاق حسنه مؤسس باشد. اين كلام ارسطاطاليس است و به عقل و نقل مطابق.

پس واجب است كه تدابير دولت به تغيير اخلاق تبعه و اهالي‌اش، سبب نباشد؛ بلكه به تهذيب و تزيين اخلاق آنها اسباب عمده شود.

بنابراين اكثر تدابير سياستيه فرنگستان در تهذيب و تحسين اخلاق اهالي، مدخليت عظيم دارد. و قضيه تعيين ماليات و تحرير خرج كه شرح داده شد از اين تدابير است. امروز در ممالك اسلام، چون محصلان ماليات به سر اهالي گماشته شوند، و اهالي كه از مخارج دولت خبر ندارند چنين پندارند كه بدهي آنها به هوا و هوس حكمداران صرف مي‌شود، لهذا اكثر آنها براي تخليص گريبان از تكاليف دولت، به خيال پيدا كردن راه‌هاي حيله و خدعه و دروغ و حبس مال و كتم ثروت خود مي‌افتند. و بدين جهت اخلاق صادقه اسلاميه آنها تغيير پذيرد و از آن طرف نيز محصلان ماليات راه‌هاي حيله و دروغ آنان را كشف كنند و آنها را به محبس برند و چوب زنند لاجرم اهالي را خوف و مسكنت و هتك ناموس و فرار عارض گردد و اخلاق شجاعت و بطالت و علو همت آنها مرده شود. ...

*********************************************************************************

رساله یک کلمه

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

پرش به: ناوبری، جستجو

رساله یک کلمه مشهور ترین اثر میرزا یوسف خان تبریزی (مستشارالدوله) می باشد.در موقع انتشار آن توجه بسیاری را بخود جلب نموده و محل گفتگو بود.چاپ اول آن در سال ۱۲۸۷ ه ق وچاپ های بعدی در سال ۱۳۰۵ و ۱۳۲۵ در تهران به شیوه چاپ سنگی تجدید گردید.

پیش زمینه [ویرایش]

انقلاب مشروطیت، هرچند بنظر عده ای هیچگونه زمینه فکری ونظری نداشته و بنظر عده ای دیگر زائیده اختلافات دو ابر قدرت روزگار یعنی انگلیس و روس بوده، اما در حقیقت وامدار چالش ها و تمایلات آزادی خواهانه عده بیشماری بوده که آغاز گر اندیشیدن به اصول اولیه انسانی و ملی بودند. از طرف دیگر ارتباط و برخورد این اشخاص با دنیای غرب و مبانی دموکراسی که با اعزام اولین گروه دانشجویان ایرانی به اروپا در زمان عباس میرزا نایب السلطنه صورت گرفت، زمینه ساز جنبش مشروطه گردید.

مطالب رساله [ویرایش]

این رساله از یک مقدمه وبیست ویک فصل و دو بیانیه در خاتمه آن، تشکیل شده است. مستشار الدوله سعی در واکاوی علل عقب ماندگی جامعه ایرانی را داشته و دنبال یافتن راه رهائی از توسعه-نیافتگی و استبداد میگردد. وی در رساله از زبان دوستی که وجود خارجی ندارد، پیشرفت کشور را فقط در یک کلمه و آن هم قانون ذکر می کند. در این رساله اندیشه تدوین قانون اساسی و تشکیل مجلس شورا پیش بینی شده است
اومینویسد:

من نگفتم کود(قانون) فرانسه یا سایر دول را برای خود استنساخ(نسخه برداری)کرده و معمول بدارید، مراد من کتابی است که جامع قوانین لازمه ومقبول ملت ما باشد.

در تمام فصول رساله چه آنجا که راجع به قانون اساسی و چه آنجا که مربوط به موضوع تغیر واصلاح خط است، همت و سعی وی تطبیق آن قوانین با اصول شرع اسلام وخصوصیات جامعه ایرانی است. برگزاری جلسات با روحانیان رسمی در جلب آراء آنها وکاستن از انتقادات آنان تاحدی موثر بوده است.
در فصل های رساله از اصول قانون اساسی فرانسه تک به تک ذکر وتفسیر لازم را ارائه می دهد.
در باره لزوم تدوین قانون برای ملت ایران می نویسد:

تدوین چنین کتابی ممکن است، خصوصا در دیوانی که اجزاء آن از رجال دانش و معرفت و ارباب حکمت و سیاست باشند همه کتب معتبره اسلام راحاضر و جمله کود های دول متمدنه را جمع کنند و در مدتی قلیل کتابی جامع نویسند.